تسمه تایم یا تسمه تایمینگ که با نام تسمه تایم نیز شناخته می‌شود، یکی از اجزای کلیدی موتورهای احتراق داخلی است. این تسمه دندانه‌دار، ارتباط میان میل‌لنگ و میل‌سوپاپ (میل بادامک) را برقرار کرده و نقش اساسی در هماهنگ‌سازی حرکت قطعات داخلی موتور دارد.
با چرخش میل‌لنگ، تسمه تایم باعث چرخش میل‌سوپاپ شده و در نتیجه سوپاپ‌ها را باز و بسته می‌کند. این هماهنگی برای انجام صحیح فرآیندهای احتراق در موتور ضروری است.
تاریخچه تسمه تایمینگ و جایگزینی آن با زنجیر تایم
در گذشته، زمان‌بندی حرکت سوپاپ‌ها در موتورهای احتراق داخلی به‌وسیله زنجیر تایم انجام می‌شد. بااین‌حال، زنجیر تایم صدای زیادی تولید می‌کرد و نیاز به روغن‌کاری منظم داشت. به‌مرور، تسمه تایمینگ به دلیل وزن کمتر، هزینه پایین‌تر و کارکرد بی‌صدا، جایگزین زنجیر تایم شد.
اولین استفاده از تسمه تایم به سال ۱۹۴۵ بازمی‌گردد، اما در سال ۱۹۶۲، برای اولین بار، خودروی آلمانی گلاس ۱۰۰۴ به‌طور گسترده از این قطعه استفاده کرد. پس از آلمانی‌ها، شرکت‌های آمریکایی و انگلیسی نیز به استفاده از این فناوری روی آوردند. در سال ۱۹۶۶، شرکت خودروسازی پونتیاک تسمه تایمینگ را در مدل تمپست خود به کار برد. هم‌زمان، خودروساز انگلیسی واکسول نیز در طراحی موتورهای خود از تسمه تایم استفاده کرد و این فناوری به‌تدریج به یک استاندارد در صنعت خودروسازی تبدیل شد.
عملکرد تسمه تایم در موتور خودرو
موتورهای احتراق داخلی بر اساس یک چرخه چهارزمانه عمل می‌کنند که شامل مراحل زیر است:
- مرحله مکش: پیستون به پایین حرکت کرده، سوپاپ هوا باز می‌شود و مخلوط سوخت و هوا وارد سیلندر می‌شود.
- مرحله تراکم: پیستون بالا می‌آید، سوپاپ هوا بسته شده و مخلوط سوخت و هوا فشرده می‌شود.
- مرحله احتراق: شمع جرقه می‌زند، مخلوط فشرده‌شده منفجر شده و پیستون را به سمت پایین می‌راند.
- مرحله تخلیه: پیستون مجدداً بالا می‌آید، سوپاپ دود باز شده و گازهای خروجی از سیلندر تخلیه می‌شوند.
تسمه تایمینگ مسئول کنترل زمان‌بندی دقیق باز و بسته شدن سوپاپ‌ها در این چهار مرحله است. با چرخش میل‌لنگ، تسمه تایم این حرکت را به میل بادامک منتقل کرده و باعث می‌شود سوپاپ‌ها دقیقاً در زمان مناسب باز و بسته شوند.
ویژگی‌های تسمه تایم و اهمیت نصب صحیح آن
تسمه تایم دارای دندانه‌هایی است که روی چرخ‌دنده‌های میل‌لنگ و میل بادامک قرار می‌گیرند و مانع از لغزش آن می‌شوند. بااین‌حال، نصب این تسمه نیاز به دقت بالایی دارد، زیرا اگر حتی یک یا دو دندانه جابه‌جا شود، عملکرد موتور دچار اختلال شده و ممکن است خسارات جدی به پیشرانه وارد شود.
در موتورهای چهارزمانه، به ازای هر دو دور چرخش میل‌لنگ، میل بادامک یک دور می‌چرخد. این نسبت دقیق، توسط تسمه تایمینگ حفظ می‌شود تا احتراق در زمان مناسب انجام گیرد.
تسمه تایم یا زنجیر تایم؟ کدام‌یک بهتر است؟
با وجود مزایای تسمه تایم، برخی از خودروسازان در سال‌های اخیر مجدداً به استفاده از زنجیر تایم روی آورده‌اند. دلیل این تغییر، دوام بالاتر زنجیر تایم و عدم نیاز به تعویض دوره‌ای آن است. بااین‌حال، تسمه تایم همچنان به دلیل عملکرد بی‌صدا، هزینه کمتر و راندمان بالاتر، در بسیاری از خودروها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
همه چیز درباره پاره شدن تسمه تایم و علائم خرابی آن
۱. چرا تسمه تایم پاره می‌شود؟
یکی از مشکلات رایج تسمه تایمینگ، فرسودگی و پارگی آن در اثر گذر زمان است. تسمه تایم یک قطعه لاستیکی با دندانه‌های مخصوص است که به دلیل تماس مداوم با چرخ‌دنده‌های میل‌لنگ و میل بادامک، به‌مرور فرسوده می‌شود. اگر این تسمه در زمان مناسب تعویض نشود، ممکن است ناگهان پاره شده و باعث مشکلات جدی در عملکرد موتور شود.
۲. عواقب پاره شدن تسمه تایم
شدت آسیب‌های ناشی از پارگی تسمه تایمینگ بستگی به طراحی موتور خودرو دارد. در برخی خودروها، پاره شدن تسمه تایم تنها باعث خاموش شدن موتور می‌شود، اما در خودروهای دیگر، می‌تواند صدمات جدی و هزینه‌بر به قطعات داخلی موتور وارد کند.
در خودروهای قدیمی با نسبت تراکم پایین (مانند پرایدهای قبل از ۱۳۹۱):
در این خودروها، حتی در صورت پاره شدن تسمه تایم، پیستون‌ها با سوپاپ‌ها برخورد نمی‌کنند، بنابراین موتور تنها خاموش شده و برای راه‌اندازی مجدد، کافی است تسمه جدیدی جایگزین شود.
در خودروهای جدیدتر با نسبت تراکم بالا (مانند پژو)
در این نوع موتورها، در صورت پارگی تسمه تایم، پیستون‌ها به سوپاپ‌ها برخورد کرده و باعث کج شدن سوپاپ‌ها، آسیب به پیستون‌ها و حتی صدمه به سرسیلندر می‌شود. تعمیر چنین آسیبی هزینه زیادی در پی دارد، به همین دلیل توصیه می‌شود تسمه تایم قبل از رسیدن به مرحله فرسودگی تعویض شود.
۳. چه زمانی باید تسمه تایم تعویض شود؟
زمان تعویض تسمه تایم بستگی به نوع خودرو و توصیه شرکت سازنده دارد. اما به‌طور کلی، پیشنهاد می‌شود:
پس از ۶۰,۰۰۰ تا ۷۰,۰۰۰ کیلومتر کارکرد تعویض شود.
در صورتی که خودرو کارکرد کمی دارد، تسمه تایم را حداکثر هر ۳ تا ۵ سال یک‌بار تعویض کنید، زیرا جنس لاستیکی تسمه به‌مرور دچار پوسیدگی و کاهش استحکام می‌شود.
نکته مهم: هنگام تعویض تسمه تایم، بهتر است هرزگردها و سایر قطعات مرتبط نیز بررسی و در صورت نیاز تعویض شوند، زیرا خرابی این قطعات می‌تواند به اندازه پاره شدن تسمه تایم به موتور آسیب برساند.
۴. علائم خرابی تسمه تایم
علاوه بر بررسی دوره‌ای و تعویض تسمه تایم در زمان مناسب، برخی علائم نشان‌دهنده خرابی یا فرسودگی این قطعه هستند که نباید نادیده گرفته شوند:
۱. افزایش دود خروجی از اگزوز
اگر احتراق در موتور به درستی انجام نشود، مقدار دود خروجی از اگزوز افزایش می‌یابد. یکی از دلایل بروز این مشکل می‌تواند خرابی تسمه تایم باشد که باعث ایجاد ناهماهنگی در عملکرد سوپاپ‌ها و پیستون‌ها می‌شود.
۲. روشن نشدن خودرو هنگام استارت زدن
وقتی استارت زده می‌شود، میل‌لنگ شروع به چرخش می‌کند و باید این حرکت به میل بادامک منتقل شود تا موتور روشن شود. اگر تسمه تایمینگ آسیب دیده یا دندانه‌های آن ساییده شده باشند، این هماهنگی به هم می‌ریزد و موتور روشن نخواهد شد.
۳. کاهش قدرت و عملکرد نامنظم موتور
اگر هنگام رانندگی متوجه کاهش قدرت موتور، لرزش غیرعادی یا ناهماهنگی در عملکرد آن شدید، احتمال دارد که تسمه تایم دچار مشکل شده باشد. در چنین شرایطی، باید خودرو را به یک تعمیرکار متخصص نشان دهید تا تسمه تایم بررسی شود.
چیناپ مرجع تخصصی لوازم یدکی خودروهای چینی
